SHOULD ABANDONED CHILDREN TAKE BACK ABSENTEE FATHERS?

 

                Ministry of Education-Curriculum Development Center (CDC) Approved.

CHAPTER 3

FIISA MU NSHIKU

“Pilikiti, tanasha fikali. Kano male male.”

Bushe mumfwa shani nga ifyo mulefawaisha ukucitika fyakokola? Bushe mulasuswa no kutendeka ukucita ifingalenga mwakana ukupokelela icalailwe? Umfweni ifyacitike mu Mfumu Chipangano.

Kale, ubwina nama nabo bwaleteekwa nga abantu. Mu mushi mwa Kanabesa ba Chipangano mwali imitundu ya nama mpanga iyapusanapusana. Inama shonse shalepyunga imilimo yalekanalekana umo shalesangila utwakulya. Shimbi shalebombelela ukulingana nefyo imilimo yaliko yalefwaya ababomfi no bwishibilo baakwete.

Kwali ne fibusa Kolyokolyo na Lufwinyemba, abalebombela pamo no kwakanya utobabombela. Kolyokolyo no munankwe Lufwinyemba baileipusha incito ku Mfumu. Balefwaya bakabombeleko kwisano. Imfumu yakwete amabala ayengi, kanshi ne milimo yalesangwa ku balefwaya. Pa mbali ya mulaasa, imfumu yaleingisha na bambi incito iyo yalelipila ukulingana ne cipangano.

Kolyokolyo no munankwe efyo baileipusha nga kwaliko utumilimo bengabombela imfumu apo ingabapeelako utumalipilo. Mukwai imfumu te ikani, yatile:

“Mwalishiba ukuti ico napata mu calo mu mwandi, bekala calo ukuba abanang’ani, bana mwelepete. Mfwaya onse aleboomba pa kuti aleikala bwino. Imilimo epo ili, mukeesa mu kupanga ulupango ukushingulusha icipango ukufumyako ulu ulwa kale.”

Elyo abalumendo baipwishe ifyo amalipilo yali no kuba:

“Kanabesa, ulupango lukalamba. Kukaba ukuyatema imiti, ukuibasa bwino, ukushimpika no kuikakila ne misanse ya angulwa ubusaka pa kuti lukalemoneka ulwa balabata busaka busaka. Bushe ni shinga bakatulipila?”

Imfumu yatontonkanya, elyo yatila:

 “Umulimo untu wakosa bane. Kabili ukamusendela nalimo imyeshi itatu pa kuti mukaupwishe. Kabili ndeenekela ukuti ukalenga ne cipango ukuwaminako. Nkamipeela cila umo isha silufere ikumi elyo na amatepe ya male yasano.”

 Baumfwene no kuti bakabapeela amalipilo yabo nga bapwisha fye icikongwani.

 Mukwai Kolyokolyo no munankwe te pa kutemwa. Bwise buce, batwika na molu inshila, ukuya ku mpanga. Efyo batendeke no mulimo. Baleya mu kufwaya imiti yaololoka ubusaka, elyo bafumyako ifipande. Nga baifunda, baleeta ku Cipango.  Uko baleifumya kutali sana ica kuti pa kusenda na pa mabeya napasukuka. Cila bushiku ifyo fine.

 Cilya bapwisha ukutunta imiti, batendeka ukwimba ifilindi no kupenta imiti kwi samba pa kuti ikabola bwangu. Bayafwaya ulushishi, bapombanya ku fimuti ku mulu elyo bafibika pa cushi, fyaba ne mingoloshi ku mulu kwati ni ndyabuluba. Mukwai kuti apo ba fishimpika, no uli ukutali alemona ukuti nafiwama nga pali kapashi!

Awe, balibombele umulimo wabo bwino bwino ica kuti ne Mfumu yatemwa nganshi. Kuti uwaisa kwisano onse kwipusha, ukufwaya ukwishiba ababombeele imfumu umulimo wawama ifi. Ni filya batila, ‘Akashiliiwa, kalatambwa.’ Takwali nangu umo uwabalile abombela imfumu muli iyi nshila. Umulimo waile ululumbi na ku Mfumu shimbi isha mupepi.

Ilyo inshita ya kubalipila yafikile, awe mukwai mfumu ya kantu te yakusunkana nakalya! Filya batila, ‘Ubufumu busheeta amenshi.’ Imilungu yaingila mu myeshi. Imyeshi nayo yalapalama ku mwaka. Kolyokolyo no munankwe ca bapapusha nganshi, cakanga amate ukumina!

“Takwabala akuba uwabombela imfumu Chipangano umulimo wawama nga filya twacitile. Elyo imfumu yalakula amaboko pa kutulipila? Bushe kwena iyi Mfumu ituntulu fye cine cine? Tayaishiba ukuti batila ‘Butembele ndo buliile?” efyo Kolyokolyo aleilishanya.

“Natutekanye mune, iyi Mfumu yalikwatisha amano. Pali ico iletontonkanyapo. Nalimo kuti ya tuufya abana baiko abashimbe,” efyo umunankwe Lufwinyemba amwasuka mutembo mutembo.

“Awe na iwe. Eco nkwebela nati amano yobe yanono, te kuti yesule no lupi. Tawaishiba ukuti umutekatima, wabushishe konge amabula, mwa?” Kolyokolyo afulwa no kufulwa, alapota ne milomo.

“Nomba uleti kuti twacitapo shani, we wa mano? Ale tumone nga kuti wayapenena kwa Kanabesa ukuyapinda amalipilo. Kano nga ulefwaya ukuya mona ica mwene Musholomwe!” Lufwinyemba aipimpa, amutaluka no ku mutaluka.

 Umwenso wa kuyalanda ne mfumu pa kuti ibapeele amalipilo waisa, baletiina abati kuti twaitwala ku kushobwa. Nalimo kuti mwayayisanga na ku mulima cipuba, kwibala lya Mfumu; uko babombela lutu nga mwapanga imilandu.

Kolyokolyo epa kubamba ng’oma. Atila, “Nakulamwebela mu lwimbo. Te kuti mombe incito ya kula filya ukwabula amalipilo, ati pantu ni Mfumu? Awi mukwai, nailole uko no bufumu bwaiko!”

Cila bushiku, Kolyokolyo aleima pa matundaca, alelisha ng’oma. Elyo aleimba ulwa manshoko ukuti: ‘Mutupeele bwangu! Mutupeele bwangu! Mutupeele bwangu!’

Umunankwe Lufwinyemba ilyo aumfwile ifyo Kolyokolyo aleimba, asakamana. Aishiba ukuti kwisano balemona kwati ni bonse tulepinda imfumu ukwabula umucinshi. Kanshi nalacita shani pa kuti nkoboloke muli uyu mulandu wa kusaalula Kanabesa, imfumu Chipangano? Nao e pa kubamba akaoma, ka mwimbi. Lyonse umunankwe nga apwisha ukulisha no kwimba, nao atendekako ati:

“Ifintu, ifintu, fiisa mu nshiku...! Ifintu, ifintu, fiisa mu nshiku!”

Yasukile imfumu yaumfwa, yaishiba no mo ng’oma shalolele. Elyo ya betile ukuti ibapeele amalipilo yabo.

“Bane, nalyumfwa bwino sana ukulanda kwenu pa malipilo ya kokola. Mubomfya nyimbo. Ilelo kuti mwaeba na abena myenu ukusamfya inoongo, pantu mulepoka amalipilo yenu yonse. Mulelya ifya mabwenge.”

 Mukwai ya bapeela fye fyonse ukulingana ne fyo baumfwene; isha silufere ikumi na male amatepe yasano cila muntu. Elyo pa numa imfumu yatile, apo amalipilo yalikokweele, yali no kulundapo nsonsela.

Kolyokolyo e mutanshi, aya apooka. Nsonsela wakwe wali ku mufwika ilangi lya bulu ku mutwe. Elyo imfumu ya mulondolwela umwalolele nsonsela wakwe ukuti:

 “Uyu e nsonsela obe mune. E pa kuti bonse bakalekwishibila apatali ukuti tawatekanya, tawaba na mano no mucinshi. Pa mulandu na iyo mibele, wa kulabutauka fye nelyo tapali wa kukutiinya. Ukalacuula na pa kwikata ifya kulya; na abana ba bantu bakala kulunga.” 

Elyo yaita Lufwinyemba no ku mubikilapo amalangi yonse ayabako pano isonde no ku mweba ukuti:

“Ponse apo wanyanta ukalayaluka ukulingana ne langi ililipo pa kuti abalwani bekalakumona; na pa kuti wikalacuula pa kwikata utwa kulya. No kwenda kwine wa kulaenda nga filya waleimba, ukaleimya amolu cimeko cimeko pa kwenda ukuti ‘Ifintu, ifintu, fiisa mu nshiku, elyo wanyanta pa nshi. Ici e cilambu cobe pa kuteeka umutima no mucinshi wampeele nge mfumu.” 

Efyo ifintu fyayalwike kuli balya bacibusa babili, kabili efyo fyaba kuli Kolyokolyo na Lufwinyemba ukufika na ilelo.

ISAMBILILO:

Ukuteeka umutima kwalikwata icilambu icikalamba. Icalo caba ne fyo cilambula ku bacitekanishisha.  Uwa fisendele ulubilo, alifishiile